Choć, może to wydawać się zaskakujące, to wg WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) prawie 25% osób na świecie ma niedokrwistość. Główna przyczyna to niedobór żelaza powstały w wyniku stosowania niedoborowej diety. Najczęściej ten problem dotyczy kobiet w ciąży, kobiet w okresie okołomenopauzalnym i dzieci. Również sportowcy i osoby starsze są w grupie ryzyka niedoboru żelaza. Ponadto, badania pokazują, że nawet 60% kobiet z niedoczynnością tarczycy ma niedobory żelaza.

Rola żelaza w organizmie człowieka.

Zawartość żelaza w ciele człowieka to ok. 4 g. Niewiele prawda? Jednak ok. 3 gramy (czyli 75% ogólnej puli żelaza) znajduje się w erytrocytach, które odpowiadają za transport tlenu, dzięki hemoglobinie. Żelazo wchodzi w skład hemoglobiny. Znajduje się w części hemowej odpowiedzialnej za pobieranie tlenu z płuc i transport tlenu do komórek. W związku z tym niedobór żelaza skutkuje niskim utlenianiem komórek w organizmie. Efektem tego jest niedostateczne dotlenienia komórek, co skutkuje upośledzonym działaniem wielu narządów.

Jakie jeszcze funkcje oprócz udziału w transporcie tlenu pełni żelazo?

1. Wchodzi w skład enzymów regulujących pracę hormonów tarczycy.
2. Uczestniczy w produkcji serotoniny, kortyzolu, dopaminy i melatoniny (stąd przy niedoborach żelaza mogą pojawiać się problemy ze snem).
3. Zapewnia prawidłowy wzrost, rozwój i regenerację tkanek, co jest szczególnie istotne dla dzieci.
4. Bierze udział w syntezie neuroprzekaźników w mózgu.
5. Istotne jest dla materiału genetycznego, gdyż uczestniczy w syntezie i degradacji DNA i RNA.
6. Żelazo również odpowiada za tworzenie włókien kolagenowych, stąd odpowiada za promienny wygląd skóry, mocne włosy i paznokcie.

Niedobór żelaza – jakie są tego skutki dla organizmu?

Anemia (niedokrwistość) jest definiowana jako zmniejszona ilość czerwonych krwinek (erytrocytów) lub zmniejszona ilość hemoglobiny (czyli barwnika, który występuje w erytrocytach). Mówimy wtedy o anemii mikrocytarnej. Oznacza to, że krwinka czerwona zmniejsza swoją objętość. Ponieważ większość żelaza w organizmie występuje we krwi, to głównie wszelkiego rodzaju krwawienia, będą powodowały znaczny spadek poziomu żelaza w organizmie. Organizm, chcąc wyrównać straty żelaza z krwi, będzie czerpał z magazynu żelaza, czyli ferrytyny, stopniowo obniżając jej poziom. Jeżeli dopuści się do sytuacji, w której w magazynie nic już nie zostanie, będzie to niosło za sobą bardzo poważne konsekwencje.

Przyczyny anemii:

• utrata krwi w wyniku urazu i operacji
• obfite miesiączki,
• utajone krwawienia wewnętrzne,
• hemoroidy,
• mutacje genetyczne (np. zespoły hemolityczne).

Niedokrwistość (anemia) z niedoboru żelaza – objawy

Warto obserwować swój organizm, gdyż wysyła on wiele sygnałów świadczących, że należy wykonać szerszą diagnostykę. Ponieważ żelazo uczestniczy w transporcie krwi, więc objawy anemii wynikają z niedotlenienia organizmu. Diagnostykę anemii należy przeprowadzić, jeśli:

• jesteś ciągle zmęczona i rozdrażniona
• masz zaburzenia pamięci i koncentracji,
• pojawia się uczucie szumu w uszach,
• często boli Cię głowa,
• pod Twoimi oczami pojawiają się sińce,
• występują u Ciebie zawroty głowy,
• Twoja skóra jest blada i sucha,
• masz słabe włosy i paznokcie,
• dodatkowo masz kołatanie serca i duszności.

Ponadto, warto zwrócić uwagę na bladość wewnętrznej strony śluzówek jamy ustnej i spojówek oka czy zmieniony wygląd języka. Z pewnością anemia może też mieć wpływ na psychikę, powodując zwiększoną drażliwość, spadek motywacji do działania (czyli ciągłe uczucie nie chcę mi się), a nawet wywoływać stany depresyjne. Szczególnie niebezpieczny niedobór żelaza jest dla kobiet-sportowców, obniżając ich ogólną wydolność, a tym samym prowadząc do obniżonych wyników sportowych.

Żelazo to również pierwiastek biorący udział w budowaniu odporności organizmu. Więcej o składnikach niezbędnych do wzmacniania odporności przeczytasz w tym artykule.

Dieta na wzmocnienie odporności

Warto pamiętać, że anemia może mieć różny przebieg i objawy mogą występować w różnym nasileniu.

Czy masa ciała ma wpływ na poziom żelaza?

W badaniach wykazano, że wskaźnik masy ciała (BMI) może mieć negatywny wpływ na stężenie żelaza w surowicy. Ponadto, wysoka masa ciała powoduje niższą saturację transferyny. Co to oznacza? Wynika z tego, że osoba z nadwagą czy otyłością jest bardziej narażona na ryzyko wystąpienia niedoborów żelaza. Chociaż, osoby z zespołem metabolicznym (czyli np. osoba z nadwagą, cukrzycą i nadciśnieniem) może mieć tzw. zespół przeładowania żelazem (DIOS). W związku z tym ma podwyższony poziom ferrytyny we krwi, wyższy poziom transferyny oraz magazynuje więcej żelaza w wątrobie. Dlatego też bardzo ważne jest wykonywanie badań krwi i kontrolowanie gospodarki żelazem w organizmie, szczególnie u osób z nadmierną masą ciała. Istotne jest to dlatego, że zarówno niedobór żelaza jest groźny, tak jak i jego nadmiar nie jest wskazany w naszym organizmie.

Niedobór żelaza- jak to zbadać?

O tym, jakie badania należy wykonać w celu sprawdzenia poziomu żelaza i zdiagnozowania anemii pisałam TUTAJ.

Niedobór żelaza – jak to szybko sprawdzisz?

Chciałabym jednak w tym artykule rozwinąć ten temat.

Podstawowym badaniem jest morfologia krwi obwodowej, którą można wykonać w ramach ubezpieczenia zdrowotnego. W wynikach istotne będzie:

• ilość erytrocytów (RBC),
• stężenie hemoglobiny (HGB),
• hematokryt (HCT),
• wskaźniki czerwonokrwinkowe:
  • MCV (średnia objętość erytrocytów)
  • MCH (średnia zawartość hemoglobiny w erytrocytach)
  • MCHC (średnie stężenie hemoglobiny w erytrocytach)
  • RDW (wskaźnik anizocytozy)

Przy anemii z niedoboru żelaza wszystkie powyższe parametry są OBNIŻONE. Natomiast w anemii z niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego wskaźniki czerwonokrwinkowe (MCV, MCH, MCHC) są PODWYŻSZONE.

	Anemia z niedoboru żelaza	Anemia z niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego	Pseudoanemia
erytrocyty	⬇️	⬇️	⬇️
hemoglobina	⬇️	⬇️	⬇️
hematokryt	⬇️	⬇️	⬇️
MCH	⬇️	⬆️	✔️
MCV	⬇️	⬆️	✔️
MCHC	⬇️	⬆️	✔️

❗️WAŻNE❗️ Powyższa tabela ma jedynie charakter informacyjny. Pamiętaj, że badania krwi interpretuje lekarz. Wszelkie porady na grupach, forach internetowych nie zastąpią konsultacji z lekarzem. Pamiętaj, aby wyniki badań krwi konsultować z lekarzem.

Kontynuując, jeśli podstawowa morfologia wykaże nieprawidłowości, należy pogłębić diagnostykę o wskaźniki gospodarki żelazem.

FERRYTYNA, czyli magazyn żelaza w organizmie.

Wyobraź sobie szkatułkę, w której przechowujesz cenną biżuterię. Ferrytyna jest właśnie takim pojemniczkiem, gdzie magazynowane jest żelazo. W przypadku niedoboru żelaza stężenie ferrytyny spada. To właśnie obniżony poziom ferrytyny pozwala szybko zdiagnozować przedutajony niedobór żelaza i wprowadzić interwencję żywieniową, aby zapobiec rozwojowi poważnej anemii. Należy mieć na uwadze, że ferrytyna to białko ostrej fazy, czyli jej stężenie rośnie w czasie stanu zapalnego w organizmie. Kiedy jesteś przeziębiona, nie wykonuj diagnostyki gospodarki żelazem.

Poziom żelaza w osoczu a ferrytyna.

Zazwyczaj, wykonując diagnostykę gospodarki żelazem w organizmie, wykonuje się oznaczenie poziomu żelaza we krwi (bezpłatne w ramach ubezpieczenia zdrowotnego). Jednak to badanie obrazuje jedynie ilość żelaza we krwi. Natomiast ferrytyna (oznaczenie płatne) określa, ile faktycznie żelaza znajduje się w Twoich komórkach. Dlatego, jeśli masz niski poziom ferrytyny, jej uzupełnianie może potrwać nawet 2-3 miesiące. Ważne jest obserwowanie, czy objawy niskiego poziomu ferrytyny ustają. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że normy poziomu ferrytyny są bardzo szerokie.

Optymalny poziom ferrytyny a normy na ferrytynę.

*pg/l= mikrogramy/litr

W zależności od laboratorium normy na ferrytynę wynoszą ok. 10-200 pg/l* u kobiet, u mężczyzn – 15-400 pg/l. Przykładowo do prawidłowej pracy tarczycy poziom ferrytyny powinien wynosić co najmniej 50 pg/l (najlepiej, aby ten poziom wynosił 90-110 pg/l). Jeżeli chodzi, o wypadnie włosów to, aby włosy zaczęły rosnąć, jej poziom powinien wynosić co najmniej 70 pg/l. Optymalny poziom ferrytyny, przy którym nie obserwuje się negatywnych skutków jej niedoboru to 70-90 pg/l. Zatem, jeśli Twój poziom ferrytyny wynosi 20-40 pg/l to z jednej strony wynik jest w normie, ale z drugiej przy takim poziomie zapewne zauważysz już objawy niedoboru (np. wypadanie włosów, zmęczenie, nerwowość, blada skóra).

Co ciekawe, stężenie ferrytyny w surowicy nie odzwierciedla ilości żelaza w organizmie w stanach, takich jak: stany zapalne, choroby wątroby, nerek, infekcje, nowotwory. Zawartość ferrytyny w surowicy powyżej 300 pg/l u mężczyzn i 200 pg/l u kobiet, u pozornie zdrowych osób, np. przy nieobecności stanu zapalnego i chorób wątroby, wskazuje na nadmierne magazynowanie żelaza.  

Mam odpowiedni poziom żelaza, ale mam niedokrwistość.

Załóżmy, że Twój poziom żelaza czy ferrytyny we krwi jest prawidłowy. Jednak parametry takie jak liczba czerwonych krwinek czy hemoglobina są obniżone. Towarzyszą Ci również objawy wskazujące na anemię. Co to może oznaczać? Być może to anemia makrocytarna lub pseudoanemia, która wynika z innej choroby, która nasila utratę żelaza z organizmu.

Anemia makrocytarna

Warto zauważyć, że anemia może również być skutkiem niedoboru witaminy B12 czy kwasu foliowego, w efekcie czego krwinka czerwona zwiększa swój rozmiar. Najczęściej wynika to z niedoboru tzw. czynnika Castle’a w żołądku, który umożliwia wchłanianie witaminy B12 z pożywienia.

Pseudoanemia

Czasami wyniki morfologii wskazują na anemię, pod wpływem innych czynników niż niedobór żelaza. Mówimy wtedy o pseudoanemii. Jakie czynniki mogą imitować anemię?

• niektóre leki (np. inhibitory pompy protonowej stosowane m. in przy leczeniu zakażenia bakterią Helicobacer pylori),
• wysoki poziom metali ciężkich w organizmie,
• 3. trymestr ciąży (z reguły obserwuje się wtedy obniżony poziom hemoglobiny),
• honorowe oddawanie krwi (np. kiedy wykonujesz badania kilka dni po honorowym oddaniu krwi),
• krwotoki z nosa,
• krwawienia z hemoroidów.

Dlatego należy pamiętać, aby nie wykonywać morfologii krwi w czasie miesiączki, po honorowym oddawaniu krwi, czy po utracie krwi w wyniku urazu. Z kolei, jeśli anemia jest wynikiem krwawienia z wrzodów czy hemoroidów, należy przeprowadzić dokładną diagnostykę, aby znaleźć przyczynę tego krwawienia.

Czy niedobór żelaza jest groźny?

Wiele osób z poważnymi objawami anemii ma znacznie utrudnione codziennie funkcjonowanie. Duszności, zawroty głowy, kołatanie serca to groźne objawy zaawansowanej anemii. Dlatego dostarczanie żelaza z dietą, w odpowiedniej ilości jest tak istotne, a pogłębiona diagnostyka może odpowiedzieć na pytanie: jaka jest przyczyna niedokrwistości?

Rozwiąż quiz i sprawdź czy grozi Ci niedobór żelaza

Niedobór żelaza – co jeść?

Żelazo znajduje się zarówno w pokarmach pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Jednak z uwagi na formę hemową lepiej przyswajalne jest żelazo z produktów zwierzęcych.

Ile właściwie należy jeść żelaza?

Czynniki, które mają wpływ na zapotrzebowanie na żelazo to płeć, wiek oraz stan fizjologiczny (np. ciąża, karmienie piersią). Mężczyźni potrzebują 1 mg żelaza/dobę, kobiety 2 mg/ dobę. Podczas ciąży i karmienia piersią organizm potrzebuje ok. 3 mg żelaza/dobę. W Polsce normy na energię, składniki odżywcze, witaminy, składniki mineralne ustala Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej -Instytut Żywności i Żywienia. Wspomniane normy zalecają, aby spożycie żelaza dla kobiet w wieku 19-50 lat wynosiło 18 mg/dobę. W ciąży – 27 mg/ dobę. U mężczyzn, bez względu na wieku- 10 mg/ dobę.

Z czego wynika ta różnica?

Chociaż organizm potrzebuje 1-3 mg żelaza na dobę to jego faktyczne wchłanianie z diety jest bardzo niskie i wynosi 10-15%. Konieczne jest zatem spożywanie 10 razy więcej żelaza, aby wchłonęła się niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu, ilość żelaza. 

Rodzaje żelaza w diecie.

Żelazo hemowe jest znacznie lepiej przyswajalne (ok. 25%). Występuje w mięsie, podrobach (wątróbka, nerki, serca) i rybach. Jednak drób i chude ryby, z uwagi na niską zawartość mioglobiny, zawierają niewielkie ilości żelaza.

Natomiast, żelazo niehemowe występuje w produktach roślinnych, jego wchłanialność jest znacznie niższa i wynosi ok. 5-10%. Roślinne źródła żelaza to:

• zboża pełnoziarniste (mąka pełnoziarnista, orkiszowa; otręby; płatki owsiane; kasza gryczana, pęczak, bulgur, komosa ryżowa, amarantus),
• zielone warzywa (brokuły, szpinak, natka pietruszki, koperek, szczypiorek, szczaw, brukselka),
• suszone owoce (morele, daktyle),
• ważnym źródłem żelaza są również strączki (np. czerwona fasola, soczewica, ciecierzyca),
• orzechy, pestki, sezam,
• co ciekawe żelazo znajdziemy również w przyprawach, takich jak tymianek, oregano, kurkuma, bazylia i kminek.

Jak zwiększyć wchłanianie żelaza z dietą?

Ponieważ wchłanianie żelaza niehemowego z diety jest niskie to warto wiedzieć, w jaki sposób można wspomóc wchłanianie żelaza z dietą. Przede wszystkim u osób z niskim poziomem żelaz i ferrytyny organizm będzie wchłaniał większe ilości tego pierwiastka z pożywienia. Bezsprzecznie, witamina C ze świeżych warzyw, owoców czy kiszonek ułatwi wchłanianie żelaza. Również witamina A będzie ułatwiała wchłanianie żelaza. Dokładne, praktyczne wskazówki o tym, jak zwiększyć wchłanianie żelaza znajdziesz w webinarze. Z kodem: wpisnablogu kupisz go aż 11,99 zł TANIEJ.

Tego żelazo nie lubi!

W przeciwieństwie do witaminy A i C, wapń utrudnia wchłanianie żelaza. Nie należy więc łączyć produktów bogatych w żelazo z nabiałem. Szpinak, botwina czy rabarbar, choć są uważane za dobre źródło żelaza, zawierają duże ilości kwasu szczawiowego, który znacznie utrudnia wchłanianie żelaza. Kolejnym składnikiem, na który należy uważać są fityniany obecne w kawie, herbacie, czy surowych płatkach owsianych. Niewątpliwie jest wiele składników, które utrudniają wchłanianie żelaza z diety. Dlatego, aby pomóc Ci dostarczyć żelazo z dietą, podnieść poziom parametrów czerwonokrwinkowych, ferrytyny i żelaza zapraszam Cię do udziału w wyzwaniu #dostarczamżelazo, które przeprowadziłam.

Trzymaj się mineralnie i naturalnie :).